ABN AMRO: staak traditionele energiesubsidies, zet in op circulaire economie

Terwijl bedrijven als Volkswagen koortsachtig op zoek zijn naar kobalt voor elektrische auto’s, kan Nederland koploper worden in het herwinnen van zulke grondstoffen uit gebruikte goederen, denkt de ABN AMRO. De prijsdaling van hernieuwbare energiebronnen kan daarbij een cruciale rol spelen. In het Prinsjesdagrapport 2017 zet de bank haar visie over de circulaire toekomst van Nederland uiteen.

Terwijl de schaarste aan grondstoffen steeds groter wordt, onderstreept ABN AMRO de oproep aan de overheid om circulaire overheidsplannen te gaan maken. Nederland is al koploper op het gebied van afvalrecycling, stelt de bank in haar prinsjesdagrapport van 2017, en met kennisinstellingen die gespecialiseerd zijn in logistiek, landbouw en chemie, heeft het de kans om ook op het gebied van circulariteit koploper te worden en haar kennis en kunde wereldwijd te exporteren. Daarvoor dient de overheid echter wel de regie te nemen.

“Gratis” energie stimuleert hergebruik

Hernieuwbare energie uit wind, zon, water, bodemlagen en getijden is het belangrijkste ingrediënt om tot een echt circulaire economie te komen, denkt de bank: door de dalende marginale kosten daarvan, dalen ook de kosten voor hergebruik van grondstoffen. Het gebruik van zon en wind zal de komende jaren relatief sterk toenemen, verwacht de bank, omdat de kosten van een geproduceerde duurzame megawattuur (Mwh) de komende jaren dalen. In Duitsland zien we nu al pieken in de productie van duurzame energie, waardoor energie op dat moment “gratis” is, constateert de bank, “En “gratis” is een magisch woord dat de wereldwijde transformatie van onze energiemix stuurt.”

“De huidige lineaire economie brengt een groot aantal grondstofproblemen met zich mee,” constateert de bank, “Bij een verdere wereldbevolkingsgroei en een aanhoudende stijging van het welvaartsniveau dreigen er op termijn namelijk tekorten te ontstaan. De naar verwachting grillige prijsontwikkeling die hiermee gepaard gaat, leidt tot economische en politieke onzekerheid.” Behalve de schaarste aan grondstoffen, benadrukt de bank, brengt het grondstofafval milieu- en gezondheidsrisico’s met zich mee én vreet ons huidige grondstoffenverbruik energie, waarmee we aanzienlijk bijdragen aan de CO2-uitstoot en klimaatverandering. Bovendien levert minder verspilling van grondstoffen financieel voordeel op.

Overheid: pas fiscaal stelsel aan

Als regiepartner moet de overheid gevestigde belangen zien te doorbreken, vindt de bank. De aanpassing van het fiscale stelsel staat daarbij hoog op de agenda. De Sociaal- Economische Raad (SER), het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het Centraal Planbureau (CPB) doen hier momenteel onderzoek naar. Wil de overheid bijdragen aan een circulaire economie, adviseert de bank, dan moet het haar focus verschuiven van afval naar andere circulaire verdienmodellen, de wet- en regelgeving enten op circulaire i.p.v. lineaire economie en marktverstorende fiscale prikkels wegnemen.

Hoewel bedrijven steeds innovatiever worden in het ‘upcyclen’ van afval, waarbij de waarde van de grondstof zo goed mogelijk bewaard wordt of zelfs verbeterd wordt, is het grondstofgebruik per Nederlander tussen 2010 en 2014 is toegenomen van 13,1 ton naar 13,7 ton, constateert de bank. Het grote grondstofgebruik per Nederlander komt met name door de inzet van fossiele energie voor elektriciteitsproductie. Het aandeel van fossiele energie in Nederland is relatief hoog, doordat het gebruik van hernieuwbare energie nog beperkt is (circa 6 procent).

Extra investeringen, omzet en banen

De ABN AMRO staat niet alleen in haar oproep. Afgelopen juli schreven ondernemers en wetenschappers al een brief aan formateur Zalm waarin zij de overheid opriepen de transitie naar een circulaire economie speerpunt in het beleid te maken. Als de overheid zorgt voor een investering van 600 miljoen euro en een gezamenlijke visie en coördinatie aan overheidszijde, berekenden zij, zijn bedrijven bereid hun koers te verleggen en fors te investeren in de gewenste transitie. Dat zou moeten leiden tot een jaarlijkse extra omzet van 7,3 miljard euro en 54.000 banen. Ze herinnerden de onderhandelaars aan het GrondstoffenAkkoord, het Rijksbrede programma “Nederland Circulair in 2050” en het SER-advies van 2016 “Werken aan een Circulaire Economie: Geen tijd te verliezen”, die de transitie naar een circulaire economie moeten versnellen.

Innovatieve bedrijven die de omschakeling naar een circulaire economie mogelijk moeten maken, lopen momenteel tegen verschillende moeilijkheden aan, constateert de bank. De innovatiesnelheid waarmee grondstofinnovatie plaatsvindt, leidt er vaak toe dat veelbelovende nieuwe grondstoffen al ingehaald worden door een groter succes voordat er in geïnvesteerd is, en voorlopers lopen regelmatig tegen mislukkingen aan doordat ze de benodigde infrastructuur nog helemaal op moeten zetten. Voordat windenergie opwekking uit fossiele bronnen kan vervangen, moet het bijvoorbeeld altijd beschikbaar zijn en continu gebruikt kunnen worden, waarvoor opslag en slimme netwerken nodig zijn. Hoewel die technologie wel bestaat, blijkt het vaak lastig die te implementeren omdat ketenpartners daar meestal niet graag in investeren.

Financiers: bestudeer product-dienstsystemen

Financiers moeten vaak nog zelf ook nog de nodige kennis opdoen, ziet de bank. In plaats van het traditionele koop/verkoop-verdienmodel, gebruiken circulaire concepten vaak product-dienstsystemen waarbij makers of verkopers eigenaar van hun product blijven. Op die manier hebben producenten een belang in het verhogen van de kwaliteit en de herbruikbaarheid, en kunnen gebruikers van dienst ruilen zonder afgeschreven goederen achter te laten. Zulke constructies vergen echter financiële en juridische inkleding.  

Als voorbeeld noemt de bank de lift van Mitsubishi Electric in haar circulaire paviljoen Circl: de ABN AMRO betaalt niet voor het eigendom van de lift, maar voor het transport van boven naar beneden. Daarvoor moest Mitsubishi hier een opstalrecht op vestigen, waarin een juridische en fiscale splitsing tussen de drager (het gebouw) en inbouw (lift) nodig was.

Traditionele energiesubsidies verstoren grondstoffenprijzen

Misschien het grootste nadeel dat circulaire verdienmodellen van het huidige fiscale regime ondervinden, denkt de bank, is dat bijna alle landen direct en indirect subsidies geven voor activiteiten die tot milieuschade leiden. Volgens het IMF gaat het wereldwijd om een bedrag van 5.300 miljard euro aan energiesubsidies, stelt de bank, ofwel 6,5 procent van het mondiale BBP. Aangezien de winning van grondstoffen zeer energie-intensief is, stelt de bank, zorgen deze subsidies voor een verstoring van de primaire grondstoffenprijzen. In plaats daarvan zouden overheden grondstofdelving juist zwaarder moeten belasten.

(bronnen en leestips onder de video)

Herman Wijffels, hoogleraar duurzaamheid en sociale verandering, legt uit waarom een circulaire economie leidt tot minder importafhankelijkheid en een verschuiving van financiering van de eindgebruiker naar de producent

Bronnen:

• Nu.nl, 24 augustus 2017, ”Volkswagen wil kobaltleveringen veiligstellen voor elektrische auto’s”
• ABN AMRO, prinsjesdagrapport 19 september 2017, ‘De cirkel is rond – de circulaire toekomst van Nederland‘

Lees ook:

• FluxEnergie, 21 juli 2017, ‘“Kabinet, zet in op circulaire economie”’
  FluxEnergie, 25 augustus 2016, ‘‘Circulaire economie móet, ook voor de energietransitie’’
• FluxEnergie, 27 juni 201, ‘‘Circulaire economie mag geen argument voor onbeperkte economische groei zijn’’

Foto: NL EU 2016