Klimaatprobleem vraagt een ondernemende staat

Klimaatprobleem vraagt een ondernemende staat

8 januari 2016 – De Belgische econoom Paul De Grauwe verzet zich tegen de al jaren heersende trend dat de overheid meer en meer aan ‘de markt’ over laat. Juist rond het klimaatprobleem hebben we een ‘ondernemende staat’ nodig, vindt hij.

De Grauwe komt aan het woord in een artikel van de Belgische site MO Mondiaal Nieuws. MO Nieuws vroeg reacties op het boek ‘De ondernemende staat’ van Mariana Mazzucato. (‘ Mariana Mazzucato’s boek “De ondernemende staat” doorbreekt het cliché van de overheid als het dode gewicht van de economie, en toont juist dat de staat de basis legt voor fundamentele technologische vernieuwing. Is juist dat niet wat we nodig hebben als antwoord op fundamentele problemen zoals klimaatverandering?’)

Uit het bericht van MO Mondiaal Nieuws
‘(…) Ik denk dat moeilijk kan betwist worden dat de “techreuzen” van vandaag – Apple, Google, Amazon – veel te danken hebben aan fundamenteel onderzoek dat door de Amerikaanse overheid werd gefinancierd en dat heeft geleid tot het internet, de touchscreens of het gps.
Dat is niet zo verbazingwekkend: fundamenteel onderzoek wordt dikwijls door de overheid betaald omdat de markt er niet toe komt. Gewoon omdat je geen patent kan nemen op de resultaten ervan: zodra Einstein zijn formule e=mc² op het bord had geschreven, kon iedereen ermee aan de slag.
Wel nieuw is dat die realiteit niet meer wordt erkend. In het huidige intellectuele klimaat komen creativiteit en nieuwe ideeën zogenaamd uitsluitend van het bedrijfsleven. De overheid is een lastpost die teert op andermans creativiteit. Toen ik student was, bestond er nog een evenwichtiger visie. Er werd erkend dat collectieve financiering noodzakelijk was voor fundamenteel onderzoek en vernieuwing, en dat de markt daar dan concrete producten kon van maken.

Omslag: alles naar de markt
De omslag is er gekomen in de jaren tachtig, toen we naar een paradigma gingen dat de overheid als centrale actor afzwoer en alles naar de markt toeschoof: de markt zou zichzelf reguleren. Dat lag ook aan de basis van de grote crisis van 2008–2009. Bedrijfsleiders zijn nu de helden, men kijkt naar hen op, buigt voor hen en al hun geld. Toen ik student was, lag dat anders. Het huidige klimaat drukt op de publieke investeringen in fundamenteel onderzoek en kan zo de technologische vernieuwing droogleggen.

Schermafdruk 2016-01-08 12.51.08Nu: geld lenen voor investeringen?
Dit raakt tevens aan de bredere discussie of overheden hun investeringen niet moeten opvoeren op een moment dat ze gratis geld kunnen lenen. Vooral in het geval van Duitsland is het bijna oogverblindend: hier is een land dat kan lenen tegen een negatieve rente, maar dat weigert omdat het overheidsschuld beschouwt als iets duivels. Nochtans zijn er noden genoeg zoals de aanleg van een slim elektriciteitsnet voor de Energiewende.
Als ik zeg dat ook België nog moet lenen om te investeren, zegt men dat ik gek ben. Men maakt geen onderscheid tussen investeren en consumeren. Men zegt: onze kinderen zullen schulden hebben. Ja, maar ze zullen ook die activa hebben. Je moet kijken naar het nettovermogen. Soms heb ik echt het gevoel dat rationele argumenten hier niet helpen. Dit heeft ook te maken met die visie dat de overheid niks productiefs kan en mag ondernemen.

Ondernemingen en belastingen
Mazzucato heeft gelijk dat het problematisch is dat bedrijven die miljardenwinsten maken met producten die steunen op door de overheid gefinancierde research achteraf zo weinig mogelijk belastingen willen betalen aan die zelfde overheid. Dat maakt deel uit van een veel groter probleem, dat grote ondernemingen in de geglobaliseerde economie amper nog belastingen betalen. Dat moet worden bijgestuurd door middel van internationale samenwerking inzake fiscaliteit. Mazzucato’s idee dat de overheid zelf een aandeel moet aanhouden in de bedrijven die steunen op haar onderzoek, is sympathiek maar niet makkelijk in praktijk te brengen. Hoe weet je vooraf welk bedrijf succesvol wordt?

Ondernemende staat nodig
We hebben een ‘ondernemende staat’ nodig om oplossingen te vinden voor langetermijnproblemen. Met een probleem zoals klimaatverandering is dat belangrijker dan ooit: als we wachten op de markt voor oplossingen, zullen we lang mogen wachten. De overheid moet dus haar rol spelen in het fundamenteel onderzoek én door ervoor te zorgen dat er een juiste prijs wordt betaald voor de uitstoot van CO². Alleen zo zijn er genoeg prikkels om groen te investeren. (…)’

Paul De Grauwe is professor aan de London School of Economics and Political Science en gewoon hoogleraar emeritus aan de Katholieke Universiteit Leuven. Hij is een voormalig Belgisch senator voor de Vlaamse partij VLD.

Meer over ‘De Ondernemende Staat’:
VPRO Bbeleidacklight: The Smart State (48′) over o.a. The Entrepreneurial State
Engels/Nederlandse versie van Tegenlicht: De Slimme Staat

Bronnen
MO Mondiaal Nieuws, 7 januari 2016: Klimaatprobleem vraagt een ondernemende staat 
Boek Mariana Mazzucato: The Entrepreneurial State: debunking public vs. private sector myths (Anthem 2013). Informatie op haar website.
VPRO, Tegenlicht, 25 oktober 2015: De Slimme Staat

Onderwerpen:

Auteur: Redactie

Reageren op dit artikel is niet mogelijk.