Reacties op uitspraak in zaak Urgenda tegen de overheid

Gepubliceerd op 29-06-2015 om 08:56

29 juni 2015 – Een overzicht van reacties op de rechterlijke uitspraak die de overheid verplicht om de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 25 procent terug te brengen.

Over de uitspraak

‘Heel blij mee’
‘Urgenda-directeur Marjan Minnesma reageerde verheugd: “Alle eisers zijn héél blij met deze uitspraak. Die maakt heel duidelijk dat klimaatverandering een groot probleem is dat veel effectiever moet worden aangepakt en dat staten zich niet meer kunnen veroorloven onvoldoende te doen. Ze dienen hun burgers te beschermen. Als de politiek dat niet uit zichzelf doet, dan kan de rechter de burger te hulp schieten.”’ (Z24 [3])

‘Historisch’
‘Net zoals in de jaren zestig door de ontdekking van de aardgasbel in Slochteren de Nederlandse huishoudens massaal overstapten van kolen op gas, zou door deze uitspraak Nederland massaal kunnen overstappen op duurzame energie.’ (Milieuwethouder Lot van Hooijdonk, Utrecht [2])

‘Unieke zaak, wereldwijd gevolgd’
‘Nooit eerder werd een staat aangeklaagd om nalatigheid bij klimaatproblemen, en dan ook nog zo’n omvangrijke zaak. Nationale, maar vooral internationale nieuwsmedia deden gretig verslag. Juristen die zich met het klimaatprobleem bezighouden volgden de zaak op de voet.’ (De Correspondent [4])

‘Zal leiden tot rechtszaken elders’
‘Michael Gerrard, leider van het climate change law center van de Columbia Law School (…): “Als de Nederlandse rechter in deze zaak tegen de staat vonnist, is dat een krachtig signaal dat waarschijnlijk zal leiden tot vergelijkbare rechtszaken in veel andere landen.”’ (De Correspondent [4])

‘Landmark’
‘A court in The Hague has ordered the Dutch government to cut its emissions by at least 25% within five years, in a landmark ruling expected to cause ripples around the world. (…) James Thornton, the chief executive of the environmental law group ClientEarth, hailed what he said had been a “courageous and visionary” ruling, that would shape the playing field for future suits.“There are moments in history when only courts can address overwhelming problems. In the past it has been issues like discrimination. Climate change is our overwhelming problem and this court has addressed it. The Dutch court’s ruling should encourage courts around the world to tackle climate change now.”’ (The Guardian [6])

‘Grote impact’
‘Roger Cox, de advocaat van Urgenda, verwacht dat het vonnis flinke impact zal hebben. “Dit is de eerste zaak ter wereld waar duidelijk wordt dat een staat zich niet kan verschuilen achter andere staten. De Nederlandse staat is binnen de eigen landsgrenzen verantwoordelijk om te doen wat noodzakelijk is om opwarming met meer dan 2 graden te voorkomen.”’ (De Correspondent [4])

‘Baanbrekend’
‘Het vonnis mag een van de baanbrekendste uitspraken in de Nederlandse – en naar verwachting: internationale – rechtspraak worden genoemd. Een vergelijking met de Amerikaanse civil rights movement, toen formele gelijkwaardigheid van wit en zwart onder andere via rechtbanken werd afgedwongen, dringt zich op.’ (De Correspondent [5])

Wat moet het kabinet hiermee?

‘Verantwoordelijkheid nemen. Dit is een bevel.’
‘Woordvoerder Nicole Reijnen van de rechtbank in Den Haag geeft tegenover Z24 aan dat de uitspraak neerkomt op een ‘bevel’. “Het is dus niet vrijblijvend. De staat moet dit oppakken, al is hoger beroep uiteraard nog mogelijk.” Volgens Reijnen is de ervaring dat de staat zijn verantwoordelijkheid neemt in dit soort zaken, als de rechter zich heeft uitgesproken.’ ’ (Z24 [3])

‘Kabinet moet nu vol aan de bak’
‘Liesbeth van Tongeren, Kamerlid namens GroenLinks, vindt het schandelijk dat de rechterlijke macht er aan te pas moet komen om de Staat op haar zorgplicht te wijzen. “Het kabinet moet nu vol aan de bak.”’ (Z24 [3])

‘Niet bezig met extra doelstellingen’
‘Minister Henk Kamp zei vrijdag voorafgaand aan de ministerraad dat hij niet bezig is met “extra doelstellingen”. Zijn huidige doelstellingen op energiegebied zijn al lastig om te halen. “Daarvoor moet ik alles uit de kast halen.” De uitspraak van de rechter noemde hij “interessant”.’ (Trouw [1])

‘Lastig te beantwoorden’
‘Dat is een lastig te beantwoorden vraag. Het zal van de politiek en de media afhangen of het kabinet er ook daadwerkelijk mee aan de slag gaat. Ik ben dan ook blij dat de PvdA inmiddels ook het doel van de CO2-reductie ondersteunt.’ (Milieuwethouder Lot van Hooijdonk, Utrecht [2])

‘Nieuwe impuls voor Nederlandse energiebeleid’
ECN in een reactie: ‘Het vonnis onderschrijft het belang van de transitie naar een duurzame energievoorziening en maakt duidelijk dat de urgentie van het klimaatprobleem ook doortastender energiebeleid wettigt. (…) Het is vooral een kans voor de Nederlandse overheid om de eigen klimaatambities scherper te maken en het voortouw te nemen. Dat biedt meer duidelijkheid voor burgers, bedrijven en in het bijzonder investeerders. Het kan een belangrijke innovatie-impuls geven.’ (ECN [9])

‘We zijn al goed bezig’
‘VVD-Kamerlid Remco Dijkstra vindt juist dat Nederland al goed op weg is om de CO2-uitstoot te reduceren. “Wij streven naar tenminste 40 procent reductie in 2030. Het is echter van belang om een balans te houden tussen welvaart en werkgelegenheid en een vermindering van uitstoot. Beide moet samengaan, anders is het: Nederland armer, de wereld warmer!”’ (Z24 [3])

‘Hoger beroep schort niet op’
‘Dennis van Berkel, klimaatjurist van Urgenda, (…) acht het onwaarschijnlijk dat de staat het vonnis naast zich neerlegt. Een andere vraag is of het vonnis, als de staat in hoger beroep gaat, op losse schroeven komt te staan totdat de Hoge Raad erover heeft geoordeeld. Dat is niet het geval, laat Van Berkel weten. Totdat een andere rechter anders oordeelt, moet de staat dit vonnis dus gewoon uitvoeren.’ (De Correspondent [4])

‘Dit wordt een pr-ramp voor de overheid’
‘Cynici wijzen erop dat de gevolgen van het vonnis worden overschat. Het is ook maar de vraag wat er nu gaat gebeuren en of de uitspraak – mocht de staat in hoger beroep gaan – wel standhoudt. Maar zélfs als dat hoger beroep er komt en het vonnis alsnog teniet wordt gedaan, dan zal er op zijn hoogst sprake zijn van een pyrrusoverwinning. De overheid zal immers moeten uitleggen waarom het de zorgplicht voor mens en milieu moedwillig te lijf gaat bij het Hof. Als niet juridisch kansloos, dan toch zeker een regelrechte pr-ramp.’ (De Correspondent [5])

‘Het Energieakkoord moet snel herzien worden’
Jan Paul van Soest (De Gemeynt) op de opiniepagina van het FD: De uitspraak van de rechter in Urgenda-zaak is bij uitstek de aanleiding om de onderhandelaars die het Energieakkoord hebben gesloten in de gelegenheid testellen dit akkoord deze zomer te herzien. Door de eerdere weeffouten eruit tehalen én het akkoord in lijn te brengen met de internationale klimaatafspraken en zo ‘rechtbank-proof’ te maken. Daarna kan de politiek zo’n maatschappelijkakkoord de zegen geven en de overeengekomen plannen wettelijk vastleggen. (FD [11])

Welke concrete maatregelen zijn denkbaar?

‘Aanpassen bouwbesluit’
‘Door bijvoorbeeld het Bouwbesluit aan te passen waardoor wij als gemeente kunnen eisen dat alle nieuwbouw vanaf volgend jaar energieneutraal is. Dan kan nu namelijk nog niet, zelfs niet als de gemeente zelf de aanbesteding doet.’ (Milieuwethouder Lot van Hooijdonk, Utrecht [2])

‘Kansen voor de bouw’
‘De uitspraak van de rechtbank in Den Haag dat de Staat der Nederlanden meer moet doen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, biedt kansen voor de bouw. In 2020 moet de uitstoot een kwart lager zijn dan in 1990, bepaalde de rechtbank in een nu al historische, door Urgenda aangespannen zaak. Energieneutraal bouwen wordt nog belangrijker. (…) Na de uitspraak in de klimaatzaak is uitleggen wat allemaal goed gaat niet langer voldoende. Het ‘wellicht’ aanpassen van regels evenmin. De overheid moet over de brug komen met concrete regelgeving om de CO2-uitstoot drastisch te verminderen. Als de regels er zijn, is de bouw klaar om een actieve rol te spelen teneinde de doelstellingen voor 2020 daadwerkelijk te realiseren. (Cobouw [8])

‘Nu kolencentrales sluiten’
Energieproducent DELTA pleit voor het sluiten van kolencentrales (en sluit eind 2015 de eigen kolencentrale). Met gascentrales kunnen ‘we direct en goedkoop veel winst op CO2 gebied kunnen behalen, stelt Arnoud Kamerbeek (CEO DELTA [12]).

‘Klimaatwet?’
ECN: ‘Er is in het vonnis nadrukkelijk een balans gekozen tussen de beleidsverantwoordelijkheid van de wetgever en de grondwettelijke zorgplicht. Vanuit de rechterlijke macht is die ingevuld met een reductieplicht van tenminste 25%. Mogelijk is dit aanleiding om na te denken over een klimaatwet naar het model van andere landen, bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk.’ (ECN [9])

‘Dikke plus nodig bovenop het Energieakkoord’
Carla Dik-Faber (ChristenUnie): “Er moet veel meer werk worden gemaakt van het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. Ook door de overheid. De afspraken in het Energieakkoord gaan daarvoor niet ver genoeg; energiebesparing komt daarin bijvoorbeeld maar mondjesmaat aan bod. De ChristenUnie pleit voortdurend voor een dikke plus bovenop het Energieakkoord. De uitspraak van de rechter onderstreept nu dat dat nodig is.” (Nieuwsbank [10])

Mag de rechter dit doen?

‘Ja, vanwege de verwarring over de doelstellingen’
‘Het is juist de verwarring over doelstellingen die de rechter in staat stelde om de staat op de vingers te tikken. De wetenschappelijke consensus is dat de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 25 tot 40 procent moet zijn teruggebracht ten opzichte van 1990. Het kabinet heeft zich daar ook meerdere malen achter geschaard. In Europees verband is echter een reductie afgesproken van slechts 20 procent, terwijl Nederland nu afkoerst op een reductie van slechts 17 procent.’ (Trouw [1])

‘Nee, het is een mondiaal probleem’
‘De landsadvocaat bleef stellen dat dit ‘geen zaak voor de rechter’ was. Het klimaatprobleem is een mondiaal probleem en er zijn internationale onderhandelingsprocessen om het aan te pakken. Een nationale rechter moest zich daar niet in gaan mengen.’ (De Correspondent [4])

‘Ja, ook politiek wordt gecontroleerd door de rechter’
‘De rechter oordeelde in het slot van zijn vonnis niet alleen dat de staat te weinig doet om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen, hij zag het zelfs als zijn taak om de politiek te corrigeren. “Het is een wezenlijk kenmerk van de rechtsstaat dat ook het handelen van politieke organen wordt gecontroleerd door de rechter. De rechter begeeft zich daarmee niet in het domein van de politiek. De rechter houdt zich op zijn eigen gebied: bescherming bieden tegen onrechtmatige daden.”’ (De Correspondent [4])

‘Ja, het gevaar is groot’
‘Roger Cox, advocaat Urgenda: “De rechter heeft nu gezegd dat het gevaar van klimaatverandering buitengewoon groot is. Daarom is de vrijheid van de staat om zelf te bepalen welk klimaatbeleid hij voert, relatief beperkt. Het feit dat in de toekomst ernstige schade, letsel en zelfs sterfgevallen te betreuren zullen zijn, óók in Nederland, rechtvaardigt dit ingrijpen van de rechter.” (De Correspondent [4])

‘Ja, westerse staten zijn nu al in overtreding’
‘Een groep vooraanstaande juristen en (rechts)filosofen heeft dit principe – dat de rechter kan worden ingeschakeld om de belangen van toekomstige generaties te beschermen – de afgelopen jaren uitgewerkt voor het klimaatprobleem. De groep kwam in maart naar buiten met de Oslobeginselen, een soort handleiding voor iedereen die wil procederen over het klimaat, en voor rechters die met zulke procedures geconfronteerd worden. Volgens deze experts zijn met name westerse staten nu al in juridische overtreding omdat ze veel te veel broeikasgassen uitstoten.’ (De Correspondent [4])

‘Nee, hij gaat op de stoel van de wetenschap zitten’
‘Met de uitspraak over uitstoot van het broeikasgas CO2 gaat de rechter op de stoel van de wetenschap zitten. Bovendien heeft de rechter zich niet goed geïnformeerd: er bestaat geen consensus over klimaatverandering. (…) Het is zonneklaar dat de rechter zich niet goed heeft geïnformeerd. Er is binnen de wetenschap immers bepaald geen consensus over de grootte van de klimaatverandering die door de mens (via het uitstoten van broeikasgassen) wordt veroorzaakt. Er is weliswaar een groeiende overeenstemming dat het versterkte broeikaseffect bijdraagt aan opwarming maar bepaald niet over hoe groot die bijdrage is.‘ (Elsevier [7])

Bronnen
[1] Trouw, 26 juni 2015: Kabinet denkt over hoger beroep na CO2-uitspraak
[2] De Stad Utrecht, 25 juni 2015: ‘Uitspraak rechter helpt Utrecht CO2-doelen te halen’
[3] Z24, 24 juni 2015: Rechter beveelt Nederland méér te doen aan CO2-reductie, maar wat als dat niet gebeurt?
[4] De Correspondent, 25 juni 2015: De rechter dwingt de Nederlandse staat tot méér klimaatactie. Met mogelijk revolutionaire gevolgen
[5] De Correspondent, 25 juni 2015: Playtime is over: klimaatbeleid is een afdwingbaar recht geworden
[6] The Guardian, 24 juni 2015: Dutch government ordered to cut carbon emissions in landmark ruling
[7] Elsevier, 24 juni 2015: CO2-uitstoot terugdringen? Rechter op stoel van wetenschap
[8] Cobouw, 25 juni 2015: Commentaar: Urgenda
[9] ECN, 24 juni 21015: Uitgebreide afweging in Urgenda vonnis kan nieuwe impuls zijn voor Nederlands energiebeleid
[10] Nieuwsbank, 24 juni 2015: Reactie van ChristenUnie-Kamerlid Carla Dik-Faber op de uitspraak van de rechter in de zaak die is aangespannen door Urgenda
[11] FD, 29 juni 2015: Energieakkoord moet deze zomer worden herzien
[12] Persbericht DELTA, 25 juni 2015: Klimaatdoelstellingen Nederland binnen bereik