Definities

Aardgas
Gas geschikt voor verbranding met vaak een hoge concentratie aan koolwaterstoffen (CH’s).
Aardgas uit Groningen bestaat voornamelijk uit methaan (75% CH’s) en stikstof (22% N).

Aardolie
Een van de belangrijkste fossiele brandstoffen die in de aardkorst aanwezig is. Aardolie bestaat uit een mengsel van koolwaterstoffen.

ACM
De Autoriteit Consument & Markt (ACM) is een onafhankelijke toezichthouder die zich sterk maakt voor consumenten en bedrijven. ACM is voortgekomen uit de Consumentenautoriteit, de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) en de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (OPTA).

Actieve zonne-energie
Het gebruik van zonnestraling door zonne-installaties voor het verwarmen van ruimten, water of voor het opwekken van elektriciteit.

Ampère
Eenheid van elektrische stroomsterkte. 1 Ampère (Amp) is de stroom die ontstaat over een weerstand van 1 Ohm bij een spanning van 1 Volt.

Atoomenergie
Nucleaire of atoomenergie is energie verkregen uit de kern van het atoom.

Batterij
Een element voor de opslag van elektriciteit.

Bijstoken
Het toevoegen van biomassa in een conventionele kolen gestookte elektriciteitscentrale.

Bio-energie
Energie die is opgewekt uit plantaardig materiaal.

Biogas
Gas verkregen bij de verwerking van organisch afval.

Biomassa
Plantaardig materiaal. Er is onderscheid te maken tussen schone en vuile biomassa. Schone biomassa is plantaardig materiaal dat geen bewerkingen heeft ondergaan, bij verbranding ontstaan geen schadelijke gassen. Dit in tegenstelling tot vuile biomassa, zoals gelakt hout, waarbij wel schadelijke gassen vrijkomen.

Boiler
Toestel voor warmwatervoorziening met een opslagreservoir.

British Thermal Unit (BTU)
Een meeteenheid van energie. Een Btu staat voor 252 calorieën, 1055 joule of voor 0,293 wattuur.

Broeikaseffect
Het broeikaseffect is het proces waarbij een deken van broeikasgassen de warmtestraling van de zon absorberen. Door het broeikaseffect is de aarde bewoonbaar, zonder dat effect zou het op aarde te koud zijn. Het versterkte broeikaseffect als gevolg van onder meer ontbossing en de verbranding van fossiele brandstoffen zorgt ervoor dat op Aarde de concentratie van een aantal broeikasgassen stijgt, wat leidt tot de opwarming van de Aarde.

Broeikasgas
Er zijn meerdere gassen die warmte vasthouden en zo bijdragen aan het broeikaseffect. De meest bekende is CO2. Door het verbranden van fossiele brandstoffen – olie, gas en kolen – voor energieopwekking brengen we CO2 (koolstofdioxide) in de atmosfeer. Dit gas heeft een sterke isolerende werking. Daarnaast is er een aantal andere gassen die ook aan het broeikaseffect bijdragen, zoals methaan (CH4), lachgas (N2O) en de fluorverbindingen HFK, PFK en SF6.

Calorische waarde
De calorische waarde geeft aan hoeveel warmte er vrijkomt bij volledige verbranding van gas. Dit gegeven is van belang voor het optimaal laten functioneren van apparaten die werken op gas.

Celsius
Een schaal in temperatuur gebaseerd op het vriespunt (0 graden) en kookpunt van water (100 graden). Om graden Celsius (C) om te zetten naar graden Fahrenheit (F): aantal graden C x 9, : 5 + 32 = graden F.

Compressorstation
Compressorstations zorgen bij het transport van gas over lange afstanden ervoor dat de druk op peil blijft.

CO2
Koolstofdioxide

Deregulering
Het proces van het wegnemen van regelgeving in branches, met als doel het bevorderen van een vrije marktwerking.

Directe zonne-energie
Bij directe vormen van zonne-energie is het mogelijk om de energie van de zon onmiddellijk om te zetten in bruikbare energie.

Duurzame energie
Een verzamelnaam voor diverse vormen van hernieuwbare energie, zoals windenergie, waterkracht, zonne-energie en aardwarmte.

Ecotax
Ecotax is een heffing op milieuvervuilende producten of productieprocessen. De heffing is bedoeld om de ontwikkeling van milieuvriendelijke technologie te bevorderen.

Elektriciteit
Aanduiding voor alle verschijnselen waarbij elektrische lading of het transport ervan betrokken is.

Elektriciteitsvoorziening
Het totale systeem van onderling verbonden elektriciteitsnetten en systeemaansluitingen.

Elektriciteitswet
De Elektriciteitswet vormt tegen de achtergrond van de Europese regelgeving het kader voor marktwerking in de Nederlandse elektriciteitsvoorziening.

Elektrische stroom
Beweging van elektrisch geladen deeltjes door een geleider.

Elektrode
Een elektrische geleider die functioneert als transportmiddel van stroom. Een negatief geladen elektrode heet een kathode, een positief geladen elektrode een anode.

Elektron
Elementair deeltje van het atoom. Elektronen dragen de negatieve lading van een atoom.

Emissiereductie
Het verminderen van de uitstoot van stoffen die een (mogelijk) schadelijk effect op het milieu hebben.

Energie
Het vermogen om arbeid te verrichten, ofwel: vermogen x tijd. Energie kent verschillende verschijningsvormen, waaronder stralingsenergie, warmte, chemische energie, potentiële energie en kernenergie. De verschillende energievormen kunnen in elkaar overgaan, maar lang niet altijd volledig van de ene vorm naar de andere. De totale hoeveelheid energie blijft steeds constant.

Fahrenheit
Een schaal in temperatuur waarin het kookpunt van water ligt op 212 graden en het vriespunt van water ligt op 32 graden Fahrenheit (F). Om graden Fahrenheit naar graden Celsius (C) te converteren: graden Fahrenheit – 32, x 5, : 9 = graden C.

Fossiele brandstoffen
Steenkool, bruinkool, ruwe aardolie en aardgas, die in lagen van de aardkorst ontstonden als fossiele resten van organismen die eens hebben geleefd.

Generatoren
Machines die met behulp van mechanische weg elektriciteit opwekken.

Gigawatt (GW)
Een Gigawatt = 1.000 MW.

Gigawattuur (GWh)
De hoeveelheid stroom die een centrale met een vermogen van 1 GW in een uur kan produceren.

Groencertificaat
Een groencertificaat is een bewijs dat de bijbehorende hoeveelheid duurzaam opgewekte elektriciteit ook daadwerkelijk duurzaam is geproduceerd. De eigenaar van een certificaat kan op deze wijze gegarandeerd duurzame energie leveren aan de eindgebruiker.

Groene energie
Een verzamelnaam voor diverse vormen van hernieuwbare energie, zoals wind- en zonne-energie.

Hoogspanning
Spanningsniveau hoger dan 1.000 V.

Hydro-elektriciteit
Elektriciteit opgewekt door waterkrachtcentrales.

Indirecte zonne-energie
Indirecte zonne-energie produceert energie via een omweg. Bekende voorbeelden zijn windenergie, waterkracht en biomassa.

IPCC
Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) is een internationale organisatie die zich toelegt op de bestudering van klimaatveranderingen en verwante thema’s.

Kernenergie
Nucleaire of atoomenergie is energie verkregen uit de kern van het atoom. Gebruikte technieken zijn kernsplitsing of kernfusie.

Kernfusie
Een reactie waarbij door bundeling van atoomkernen kernenergie vrij komt. Brandstof voor kernfusie is waterstof.

Kernsplitsing
Een chemische reactie binnen een kerncentrale waarbij splitsing van atoomkernen plaatsvindt. Brandstoffen voor kernsplitsing zijn uranium en plutonium. Na gebruik blijft radioactief materiaal over.

Kilowatt (kW)
1.000 Watt. Een apparaat met een vermogen van 1 kW verbruikt per uur 1 kWh elektriciteit, per dag 24 kWh.

Kilowattuur (kWh)
De hoeveelheid stroom die in een uur geproduceerd kan worden door een centrale met een capaciteit van een kilo watt. Ook is de kWh de meest gebruikelijke eenheid om het elektriciteitsverbruik in een bepaalde periode uit te drukken. Een gemiddeld huishouden verbruikt op jaarbasis tussen de 3.000 en 3.500 kWh.

Klimaatverandering
De veranderingen binnen ons klimaat a.g.v. het broeikaseffect.

Klimaatverdrag
Het Klimaatverdrag (of UNFCCC, United Nations Framework Convention on Climate Change) is een zogenaamd raamverdrag dat in 1992 onder verantwoordelijkheid van de Verenigde Naties tot stand kwam tijdens de “Earth Summit” in Rio de Janeiro. Doel van het verdrag is om de emissies van broeikasgassen te reduceren en daarmee de ongewenste gevolgen van klimaatverandering te voorkomen. Nederland is één van de 192 landen die het Klimaatverdrag heeft geratificeerd. Het Klimaatverdrag valt onder de verantwoordelijkheid van de Verenigde Naties. Verschillende organen zorgen voor de uitvoering van het verdrag. Het belangrijkste besluitvormende orgaan is de Conference of Parties (CoP), waaraan alle ondertekenaars van het verdrag deelnemen.

Kooldioxide (CO2)
Kleurloos, geurloos en niet giftig gas, dat vrijkomt bij vele natuurlijke processen, zoals het ademen van mensen en dier. CO2 is een normaal bestanddeel van onze atmosfeer. Dit gas ontstaat bij de verbranding van koolwaterstoffen (CH’s) of koolstof (C). Het aandeel koolstof in een brandstof is bepalend voor de hoeveelheid kooldioxide die bij verbranding vrij komt.

Koolmonoxide (CO)
Onzichtbaar en reukloos gas, dat ontstaat bij onvolledige verbranding van bijvoorbeeld steenkool. Inademing is zeer gevaarlijk!

Koolstof (C)
Koolstof is van nature aanwezig als natuurproduct, maar het valt ook te maken door de onvolledige verbranding van hout. Koolstof dient vooral als brandstof. Het zit opgesloten in steenkool, aardolie en aardgas.

Kyoto-protocol
Als aanvulling op het Klimaatverdrag werd in 1997 het Kyoto-protocol aangenomen. In het Kyoto-protocol verbinden de industrielanden zich om de uitstoot van broeikasgassen in de periode 2008 – 2012 gemiddeld met 5% te verminderen ten opzichte van het niveau in 1990. Per land gelden uiteenlopende reductiepercentages. Naast CO2 (kooldioxide) tellen nu ook andere broeikasgassen mee voor de uitstootvermindering. Tot nu toe hebben 84 landen het protocol ondertekend en is het bekrachtigd door 22 landen.

Laagspanning
Spanningsniveau van 1000 V en lager.

Laagtarief
Het tarief, uitgedrukt in ct/kWh, voor het gebruik van het net gedurende vooraf door de regionale netbeheerder bepaalde uren tijdens welke gemiddeld een lagere belasting van het net voorkomt.

Lachgas
Lachgas of distikstofoxide (N2O) komt met name vrij bij het opwarmen van de autokatalysator, het gebruik van de bodem in de landbouw en bij de productie van salpeterzuur en carprolactam. In 1995 was de emissie van lachgas in Nederland naar schatting 22 Mton CO2 eq. (2 Mton door verkeer, 9 Mton door landbouw, 10 Mton door industrie, 1 Mton door diverse overige bronnen).

Lading
Opeenhoping van elektrische energie, veroorzaakt door protonen (positieve lading) of elektronen (negatieve lading). Niet geladen voorwerpen bevatten even veel protonen als elektronen. Lading is dus eigenlijk een verstoring van evenwicht. Positief geladen voorwerpen stoten elkaar af, negatieve ook. Maar tegengesteld geladen voorwerpen trekken elkaar aan.

Landelijk hoogspanningsnet
De netten die bestemd zijn voor transport van elektriciteit op een spanningsniveau van 220 kV of hoger en die als zodanig worden bedreven, alsmede de landsgrensoverschrijdende netten op een spanningsniveau van 500 V of hoger.

Liberalisering
Het proces van privatisering en deregulering van bedrijven en sectoren.

Megawatt (MW)
1.000.000 Watt. Een generator met een capaciteit van een megawatt kan per uur een megawatt uur (MWh) elektriciteit leveren, per dag 24 MWh.

Megawatt uur (MWh)
1.000 kWh. De hoeveelheid stroom die in een uur geproduceerd kan worden door een generator met een capaciteit van een megawatt (MW).

Methaan
Methaan (CH4) komt met name vrij in de landbouw (opslag van mest), bij stortplaatsen en bij olie- en gaswinning. De omvang van de emissie was in 1995 in Nederland naar schatting 25 Mton CO2 eq. (10 Mton door landbouw, 10 Mton door stortplaatsen, 4 Mton door energiebedrijven, 1 Mton door overige diverse bronnen

Net
Eén of meer verbindingen voor het transport van elektriciteit en de daarmee verbonden transformator-, schakel-, verdeel- en onderstations en andere hulpmiddelen, behoudens voor zover deze verbindingen en hulpmiddelen liggen binnen de installatie van een producent of van een afnemer.

Netaansluitpunt
Het fysieke punt dat de grens tussen de aansluiting en het net van de netbeheerder aangeeft.

Netverliezen
Saldo van energie ingevoed op en energie afgenomen van een bepaald net gedurende een bepaalde tijd.

Netwerkbedrijf
De Nederlandse netwerkbedrijven (ook wel: netbeheerders) zijn onafhankelijke organisaties die vroeger deel uitmaakten van de regionale energiebedrijven. Het netwerkbedrijf verzorgt de fysieke levering van elektriciteit naar de verbruiker en is monopolist in zijn regio.

Neutron
Elektrisch neutraal deeltje van een atoomkern met ongeveer gelijke massa als het proton. In tegenstelling tot het proton is het neutron niet elektrisch geladen.

NMA
Nederlandse Mededingingsautoriteit. Deze dienst houdt toezicht op eerlijk concurrentieverhoudingen en grijpt in bij verstoorde concurrentieverhoudingen. Nma wordt ook wel aangeduid met de term kartelpolitie. Dte, toezichthouder van de energiesector maakt deel uit van deze instantie. Consumentenautoriteit, OPTA en NMa zijn vanaf 1 april verder gegaan onder de naam Autoriteit Consument & Markt (ACM).

Normaaltarief
Het tarief, uitgedrukt in ct/kWh, voor het gebruik van het net gedurende vooraf door de regionale netbeheerder bepaalde uren tijdens welke gemiddeld een hogere belasting van het net voorkomt.

Normaaluren
Uren van de dag waarvoor het normaaltarief geldt.

Nucleaire energie
Nucleaire of atoomenergie is energie verkregen uit de kern van het atoom.

Ohm
Eenheid van weerstand. Als je een weerstand aansluit op een spanning van 1 volt en er loopt dan een stroom door die weerstand van 1 ampère, dan heeft die weerstand een waarde van 1 ohm.

Ozon
Een soort zuurstof, echter met drie atomen per molecuul in plaats van de gebruikelijke twee. Ozon (O3) is een giftig gas, maar de ozonlaag in onze atmosfeer beschermt de aarde tegen de schadelijke ultraviolette straling van de zon.

Passieve zonne-energie
Voor passieve zonne-energie hoeven geen ingewikkelde installaties gebouwd te worden. Men maakt gebruik van binnenschijnend zonlicht voor het verlichten en verwarmen van huizen en kantoren.

Plutonium
Net als uranium een brandstof kernsplitsing in kerncentrales.

Privatisering
Het proces van transformatie van staatsbedrijven naar particuliere bedrijven.

Producent
Een organisatorische eenheid die zich bezighoudt met het opwekken van elektriciteit.

Proton
Elementair positief elektrisch deeltje in atoomkernen, een van de bouwstenen van de materie. In tegenstelling tot het neutron is het proton dus elektrisch geladen.

Radioactiviteit
De eigenschap van sommige niet erg stabiele atomen om spontaan tot straling over te gaan en andere atomen van andere eementen te vormen.

Reactor
Een installatie waarin nucleaire kettingreacties gecontroleerd kunnen worden uitgevoerd.

Regionale netbeheerder
Een netbeheerder die is aangewezen voor het beheer van één of meer netten, anders dan het landelijk hoogspanningsnet.

Regulerende Energiebelasting (REB)
Belasting op energieverbruik. De Regulerende Energie Belasting (of ecotax) wordt geheven op milieu onvriendelijke energiebronnen: kernenergie en energie opgewekt uit fossiele brandstoffen. Met de ecotax probeert de overheid de scheve concurrentiepositie tussen verschillende energiebronnen recht te trekken door energiebedrijven de zgn. externe kosten mee te vertalen in prijs. Groene energie vervuilt niet en is daarom vrijgesteld van de eco-tax.

Schaliegas
Schaliegas is gas dat in poreus gesteente (schalie) vastzit. Om het te winnen, is alleen boren niet voldoende. Het gas komt pas vrij als het gesteente gebroken wordt. Bij dit zogenoemde fracking wordt onder hoge druk water, zand en chemicaliën in de ondergrond geïnjecteerd. Het winnen van schaliegas is omstreden. Aan de ene kant zijn er wereldwijd grote reserves, aan de andere kant kost het winnen van het gas relatief veel energie en zijn tegenstanders bang dat de chemicaliën schade aanrichten.

Schalieolie
Net als schaliegas, zit schalieolie vast in poreus gesteente (schalie). Alleen met fracking is de olie te winnen (zie schaliegas).

SEP
Samenwerkende Electriciteits Producenten. De SEP bestaat niet meer en heeft haar taken overgedragen aan landelijk netwerkbeheerder Tennet.

Stroomstoring
Als een stroomstoring langer dan 4 uur duurt, krijg je van je netbeheerder € 35 schadevergoeding. Voor elke 4 uur stroomstoring die hier bij komt, kun je een extra vergoeding van € 20 krijgen. Er gelden bepaalde voorwaarden voor de vergoeding. (Zie o.a. nieuwsbericht 28 maart 2015)

System operator
De netbeheerder van het landelijk hoogspanningsnet, waar deze verantwoordelijke is voor het leveren van de systeemdiensten. In Nederland is dit de Tennet.

Tennet
Onafhankelijk beheerder van het landelijk hoogspanningsnet. Tennet is voor 100% eigendom van de Nederlandse overheid en beheerder van het groencerificatensysteem.

Turbine
Een wiel met schoepen dat door een natuurlijke drager van energie wordt aangedreven om mechanische energie op te wekken. In elektriciteitscentrales kan men stoomturbines gebruiken om de generatoren aan te drijven. Waterkrachtinstallaties gebruiken door water aangedreven turbines en de turbines in windmolens worden aangedreven door de wind.

Uitvoeringsnota klimaatbeleid
In de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid staat beschreven hoe Nederland haar klimaatdoelstellingen wil bereiken. Deel 1 van de nota is in juni 1999 verschenen en behandelt de beleidsintensivering die moet leiden tot 25 Mton CO2 eq. reductie binnen de Nederlandse landsgrenzen in 2010. Deel 2 van de nota gaat over de reductiemogelijkheden in het buitenland (ook 25 Mton CO2 eq.) en zal in de loop van 2000 verschijnen.

Uranium
Net als plutonium een brandstof kernsplitsing in kerncentrales.

Verbrandingswaarde
De hoeveelheid energie die vrijkomt bij de chemische verbranding van een stof, bijvoorbeeld aardgas, kolen of methaan.
Er valt onderscheid te maken tussen onderste en bovenste verbrandingswaarde. De onderste verbrandingswaarde betreft de verbrandingswaarde exclusief de verdampingsenergie. Deze waarde is van toepassing bij het koken op bijvoorbeeld aardgas en bij de productie van elektriciteit in een gasgestookte centrale.
De bovenste verbrandingswaarde betreft de verbrandingswaarde inclusief de verdampingsenergie. De bovenste verbrandingswaarde is derhalve altijd hoger dan de onderste verbrandingswaarde. Een HR-ketel is in staat een deel (zeg: 50%) van deze verdampingsenergie terug te winnen. Het rendement van een HR-ketel is echter gerelateerd aan de onderste verbrandingswaarde en is daardoor altijd hoger dan 100%.

Vermogen
Verrichte arbeid per tijdseenheid, ofwel: energie/tijd. Eenheid: 1 Watt = 1 Joule/seconde.

Volt
Eenheid van elektrische spanning.

Voltage
Het potentiaalverschil in elektrisch vermogen tussen twee punten van een elektrisch circuit heet: voltage. Voor de transport van elektriciteit is het voordelig om dit onder een zo hoog mogelijke spanning (110 kV tot 380 kV) te doen, omdat dan de transportverliezen het laagst zijn. De meeste huishoudelijke apparaten werken in ons land op 220 volt.

Warmtekrachtinstallatie
Een installatie die zowel elektriciteit als nuttig te gebruiken warmte opwekt.

Waterkracht
Elektriciteit opgewekt met behulp van water in een stuwmeer.

Waterstof
Scheikundig element: H. Allereenvoudigste atoom: één proton met daaromheen een elektron. Onderdeel van bijna alle organische verbindingen (plantkundige, dierlijke en fossiele). Een van de beide elementen waaruit water is opgebouwd: H2O ofwel twee waterstofatomen en een zuurstofatoom.

Watt (W)
Afgeleid SI-eenheid voor elektrisch vermogen. Komt overeen met 1 Joule per seconde.

Wattuur
Wattuur (Wh): de hoeveelheid stroom die in één uur geproduceerd kan worden door één watt aan capaciteit volledig in te zetten.

Weerstand
Alle elektrische apparaten hebben een bepaalde weerstand. Met weerstand wordt bedoeld in welke mate de elektronen in een stroomkring worden gehinderd in hun stroom van A naar B. Als je een weerstand aansluit op een spanning van 1 volt en er loopt dan een stroom door die weerstand van 1 ampère, dan heeft die weerstand een waarde van 1 ohm.

Windenergie
Het opwekken van elektrische energie door middel van een windturbine.

Zonneboiler
Toestel voor warmwatervoorziening met een opslagreservoir, dat gebruik maakt van zonne-energie voor de opwarming van water.

Zonnecel
Een zonnecel kan zonlicht direct omzetten in elektriciteit. Een aantal cellen vormen samen modules die op hun beurt weer deel uitmaken van zonnepanelen.

Zonne-energie
Energie die van de zon afkomt. Deze energie valt te benutten met behulp van een zonneboiler of zonnecellen of op passieve wijze binnen de architectuur.