Leveringszekerheid elektriciteit in Nederland komende jaren toereikend

De leveringszekerheid van elektriciteit in Nederland is de komende jaren toereikend. Dat is alvast de verwachting van Tennet, de beheerder van het Nederlandse hoogspanningsnet.

In zijn nieuwste jaarlijkse rapport Monitoring Leveringszekerheid stelt Tennet dat, hoewel meerdere centrales de deuren zullen sluiten, de markt voor moderne, efficiënte gaseenheden zal verbeteren. De netbeheerder verwacht ook dat verschillende gasgestookte centrales die nu nog in de mottenballen staan na 2020 weer elektriciteit kunnen produceren.

Bovendien zorgen Tenets grensoverschrijdende stroomverbindingen over land en op zee voor voldoende mogelijkheden voor import en export. Daarmee zorgen deze zogenaamde interconnectoren voor extra zekerheid. De technische import- en exportcapaciteit groeit met 60%, van 5,5 gigawatt (GW) nu naar 9,1 GW in 2025. De daadwerkelijke voor de markt beschikbare capaciteit wordt bepaald door marktsituaties.

Het thermische productievermogen voor elektriciteit In Nederland daalt van 22,4 GW nu naar 17,6 GW in 2033. De som van zonne-energie, waterkracht en windvermogen stijgt in deze periode van 7,1 GW naar een geschatte 36,1 GW. Hiermee zou, met inachtneming van grote onzekerheden wat betreft de dan daadwerkelijke beschikbaarheid van vermogen, in 2033 twee derde van de elektriciteitsproductiecapaciteit in Nederland duurzaam kunnen zijn. In 2025 is dat iets meer dan de helft. In beide jaren maken wind op zee en wind op land in totaal circa de helft uit van de duurzame productiecapaciteit, de andere helft is zonne-energie.

Gasgestookte centrales hebben weer toekomst

Tennet liet ook onderzoeken hoe de markt voor gascentrales, een belangrijk deel van het Nederlandse elektriciteitsproductiepark, er de komende jaren uit ziet. De belangrijkste conclusie is de verwachting dat de marktsituatie voor de meest efficiënte gascentrales die nu in de mottenballen staan vanaf 2024 sterk verbetert. De uitfasering van kernenergie in Europa, de stijging van CO2- en brandstofprijzen gaan er in die visie voor zorgen dat gascentrales weer winstgevend worden. Marktpartijen hebben in 2016 en 2017 geconserveerd vermogen ter grootte van opgeteld 1,3 GW in gebruik genomen. Daarnaast is onlangs aangekondigd dat in de loop van 2020 geconserveerd gasvermogen van nog eens 1,3 GW weer in gebruik zal worden genomen.

Verweving met internationale markt

In de vorige Monitoring werd aangegeven dat er vanaf 2020 momenten zouden kunnen ontstaan van importafhankelijkheid van elektriciteit. Bijvoorbeeld bij combinaties van geen productie uit zon/wind en een hoge vraag naar elektriciteit. Volgens de nieuwe monitor wordt deze situatie nu pas voorzien vanaf 2025. Tot die tijd kan het binnenlands productiepark ook zonder import aan de vraag voldoen.

Importafhankelijkheid hoeft overigens geen probleem te vormen voor de leveringszekerheid. In het verleden heeft Nederland perioden gekend van importafhankelijkheid zonder dat de leveringszekerheid in gevaar is gekomen. In de toekomst wordt toevoer vanuit het buitenland minder zeker vanwege meer gelijksoortigheid van het productiepark in Noordwest-Europa. Als gevolg van de verduurzaming van de energievoorziening bevat de energiemix van deze landen steeds meer niet regelbare bronnen.

Kwetsbaarheid

Dit stelt hoge eisen aan de beschikbaarheid van flexibel vermogen of andere mogelijkheden om plotselinge grote schommelingen in de momentaan aangeboden hoeveelheid elektriciteit op te vangen, zoals opslag en demand side response (DSR). Mee doordat er door de toename van zonne- en windvermogen een sterke toename van de onderlinge elektriciteitsstromen tussen landen plaatsvindt, is het noodzakelijk de vraagstukken van leveringszekerheid in regionale context te bezien. In bepaalde momentane situaties kan het systeem kwetsbaarder worden, bijvoorbeeld wanneer er een beperkte beschikbaarheid van conventioneel vermogen is, de zon niet schijnt en er weinig wind is. Dit alles gecombineerd met een koudegolf in Europa kan ertoe leiden dat het overschot sterk reduceert.

In zulke gevallen is het bepalend hoe de onderlinge afhankelijkheden tussen landen in de Noordwest-Europese regio uiteindelijk leiden tot een adequate leveringszekerheid. Dit stelt hoge eisen aan het systeem van de markt en derhalve aan de methode van simuleren.

Verder leidt een nationaal vermogensoverschot leidt niet automatisch tot extra leveringszekerheid. Nederland maakt deel uit van een geïntegreerde Europese elektriciteitsmarkt, waarbij het elektriciteitssysteem sterk gekoppeld is met die van het buitenland. De leveringszekerheid in Nederland wordt daarom in steeds grotere mate beïnvloed door ontwikkelingen in de omringende elektriciteitsmarkten.

Dankzij de koppeling met het buitenland kan de leveringszekerheid in Nederland op middellange termijn voldoende blijven. Omgekeerd draagt het Nederlandse productiepark ook bij aan de leveringszekerheid in de buurlanden.

Door de verwachte afname van thermisch vermogen, onduidelijkheid over (her)investeringen in conventionele centrales, moeilijk rendabel te maken gascentrales en onzekerheid over de mogelijke ontwikkeling van capaciteitsmarkten in verschillende Europese landen kunnen op de langere termijn (na 2025) risico’s voor de leveringszekerheid ontstaan. De Europese markt met het gekoppelde systeem bestaat momenteel uit een hybride marktontwerp, waarbij het ene land een energy-only-markt kent en het andere een systeem hanteert met capaciteitsvergoedingen.

Geen voorstander van capaciteitssystemen

Tennet is geen voorstander van capaciteitssystemen, waarbij conventionele centrales die deelnemen aan het marktsysteem in feite worden gesubsidieerd om operationeel te zijn. Dit zou investeringen in innovatieve en duurzame oplossingen afremmen en niet-efficiënte centrales onnodig in leven houden.

Het rapport Monitoring Leveringszekerheid geeft geen directe aanleiding om de Nederlandse overheid te adviseren om op korte termijn nieuwe maatregelen te treffen om de toekomstige leveringszekerheid te waarborgen. Tennet raadt wel aan om de ontwikkelingen in het buitenland nauwgezet te volgen, zoals de mogelijke uitfasering van (bruin)koolcentrales in Duitsland en andere landen en de sluiting van kerncentrales in België. Daarnaast is het van belang dat overheden met elkaar dit soort beleidsvoornemens bespreken en de consequenties daarvan voor de leveringszekerheid in de Europese regio (laten) analyseren.