‘Winst maken en duurzaamheid zitten elkaar in de weg’

11 juli 2016 – ‘Veel bedrijven verduurzamen hun bedrijfsvoering met winstoptimalisatie als uitgangspunt. Echter de realiteit leert ons dat duurzaamheid niet in alle gevallen geld oplevert, waardoor verduurzaming stagneert.’

Dat zegt prof. dr. André Nijhof, die op 8 juli zijn ambt als hoogleraar Sustainable Business & Stewardship aan Nyenrode Business Universiteit aanvaardde.

Uit het persbericht van Nyenrode
‘(…) Om verduurzaming van het bedrijfsleven te laten slagen is een andere mind-set nodig. Bedrijven moeten niet enkel vanuit winstoptimalisatie duurzaam ondernemen, maar veel eerder vanuit het zoeken naar gedeelde belangen tussen betrokkenen. Hierdoor ontstaat meer bereidheid voor samenwerking. (…)

In zijn oratie benadrukte Nijhof dat het, ondanks diverse positieve voorbeelden, verduurzamen van het bedrijfsleven wereldwijd traag verloopt. Toch is Nijhof hoopvol voor de toekomst, mits bedrijven gaan beseffen dat het vanuit een andere mind-set ingestoken moet worden: “Veel bedrijven verduurzamen hun bedrijfsvoering met winstoptimalisatie als uitgangspunt. Echter de realiteit leert ons dat duurzaamheid niet in alle gevallen geld oplevert, waardoor verduurzaming stagneert.”

Stewardship als strategische oriëntatie
In zijn oratie pleitte Nijhof er dan ook voor dat bedrijven in plaats van winstoptimalisatie, het behartigen van belangen van betrokken personen centraal gaan zetten. Het voordeel hiervan is dat zodra mensen de perceptie krijgen dat ze hulp krijgen bij het oplossen van hun problemen of het verwezenlijken van hun idealen, de bereidheid om samen te werken en creatief te zoeken naar innovatieve financieringsmodellen toeneemt. Nijhof: “Bij Nyenrode gebruiken wij vaak de term ‘stewardship’ of vrij vertaald verbondenheid. Dit benadrukt dat het bedrijfsleven en de maatschappij op allerlei manieren met elkaar verbonden zijn. En deze verbondenheid blijkt de juiste basis om op een hoopvolle wijze invulling te geven aan duurzaam ondernemen.”

Voorwaarden
Wat is er nodig om deze verandering van mind-set in gang te zetten? “De basis voor duurzaam ondernemen vanuit een stewardship-oriëntatie is de erkenning van de wederzijdse afhankelijkheid”, benadrukte Nijhof. De tweede voorwaarde voor een stewardship-benadering is een vaststaand commitment om voor een select aantal issues verbetering na te streven. De derde noodzakelijke voorwaarde voor een stewardship-oriëntatie is kwetsbaarheid. Dit heeft niet alleen betrekking op het eerlijk aangeven in hoeverre het inmiddels gelukt is om het doel te bereiken, maar ook aangeven voor welke issues wel of nog niet een commitment afgegeven kan worden.”

Markt
Niet alleen bij bedrijven ligt een verantwoordelijkheid, maar ook in de markt zijn transformaties nodig die duurzaamheid stimuleren. Nijhof voegde hieraan toe: “Het is van belang om markten te creëren waarin duurzaam gedrag wordt beloond. Ook de introductie van onafhankelijke rankings en keurmerken veranderen de werking van een markt. Waar eerst een financieel jaarverslag volstond is via de aparte milieu- en sociale verslagen inmiddels een geïntegreerd duurzaamheidsverslag de norm geworden bij grotere bedrijven.” (…)’

MVO is op verkeerde fundament gebouwd
Uit een interview van P-plus
‘(…) De titel van zijn oratie luidt: ‘Mogen we hoopvol zijn bij duurzaam ondernemen?’ En die vraag beantwoordt Nijhof dus negatief. (…) Nijhof bevestigt dat alle duurzame ondernemingen met al hun duurzaamheidsverslagen en hun duurzame beursnoteringen het niet voor elkaar krijgen om de planeet te redden.  Tijdens zijn oratie zei hij: “We zijn ons steeds meer bewust van de negatieve gevolgen voor het klimaat van het verbranden van fossiele brandstoffen. Bovendien is de prijs van ruwe olie het afgelopen jaar flink gedaald. Betekent dit dat er minder vraag is naar ruwe olie? Nee, de lage olieprijs heeft andere oorzaken want de consumptie van olie is – ondanks alle klimaatconferenties – wereldwijd nog steeds aan het stijgen. Zo kochten we in het jaar 2000 75 miljoen vaten per dag en in 2015 is dat tot boven de 90 miljoen vaten gestegen. En even voor het beeld, dat komt in volume overeen met ruim 35.000 gezinswoningen per dag!” (…)
Maar waarom lukt het al die goedwillende bedrijven niet om het tij te keren? Die fundamentele vraag stond centraal in de oratie van Nijhof. Hij wijt het aan een valse start, het bouwen op een verkeerd fundament. “In mijn optiek hebben we in de jaren 70 de verkeerde afslag genomen. Die jaren zijn vormend geweest voor het debat over duurzaam ondernemen met publicaties zoals the Limits to Growth van de Club of Rome (1972) en Silent Spring (1962) van Rachel Carson. Echter, de meest invloedrijke publicatie uit die tijd komt van Milton Friedman (1970) met de veelzeggende titel ‘The Social Responsibility of Business is to Increase its Profits’. Vanaf die publicatie heeft het debat rond duurzaam ondernemen de afslag genomen om te verantwoorden dat het in financiële zin loont om in duurzaamheid te investeren. De realiteit die we inmiddels kennen is dat dit soms wel het geval is, maar vaak ook niet. En dan zit duurzaam ondernemen vanuit deze benadering op slot met alle maatschappelijke problemen die ik eerder aanhaalde tot gevolg.”

Nijhof betreurt het dat een ander artikel uit diezelfde tijd niet de basis is geworden voor het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). “Het treurige is dat we niet meer aandacht hebben besteed aan een artikel dat twee jaar voor het artikel van Milton Friedman is gepubliceerd. Ik doel dan op The Tragedy of the Commons van Garett Hardin (1968). ‘The Commons’ staan voor al onze publieke goederen die in beperkte mate aanwezig zijn, zowel op ecologisch gebied zoals de lucht die we ademen, de natuur die ons van zuurstof voorziet en de grondstoffen die we gebruiken om producten van te maken als ook sociale thema’s zoals sociale gelijkheid en een gevoel van veiligheid. En in dit artikel betoogt Garrett Hardin dat er een tragedie ontstaat als je het gebruik van the Commons overlaat aan economisch gewin. Met dit inzicht hadden we dus al vanaf 1968 kunnen voorspellen dat duurzaam ondernemen op basis van een instrumentele benadering tot grote maatschappelijke problemen zal leiden, zelfs nu we allang weten dat dit niet in ons lange termijn belang is. Zolang we duurzaam ondernemen op een instrumentele oriëntatie blijven baseren ben ik weinig hoopvol op het vinden van impactvolle, structurele oplossingen voor onze maatschappelijke problemen. We hadden al vanaf de jaren 70 een andere afslag kunnen nemen.” (…)’

Bronnen
Nyenrode, 8 juli 2016: ‘Duurzame ondernemers moeten zoeken naar gedeelde belangen’ – Stagnatie in duurzaam ondernemen vraagt om nieuwe mind-set
Nyenrode, tekst inaugurele rede, 8 juli 2016: Mogen we hoopvol zijn bij duurzaam ondernemen? (pdf, 42 pag.)
P+, 8 juli 2016: MVO is op verkeerde fundament gebouwd
Foto: Prof. dr. A. Nijhof (foto Nyenrode)